Tydzień Zakazanych Książek - sprawdź, czego nie wolno czytać!

Cenzura jest niemal tak stara jak historia druku, który ułatwił ludziom dostęp do książek. Przez stulecia różne organizacje i stowarzyszenia starały się ograniczać dostęp do treści nieodpowiednich lub niewygodnych. By zwrócić uwagę na kwestię wolności słowa i cenzury literatury American Library Association zorganizowało wydarzenie Banned Book Week, które szybko rozprzestrzeniło się na cały świat. 

Tydzień Zakazanych Książek obchodzony jest od 1982 roku. Wydawać by się mogło, że w XXI wieku taka inicjatywa jest niepotrzebna. Nic bardziej mylnego - stowarzyszenie American Library Association co roku tworzy ranking powieści, które wzbudzają najbardziej negatywne reakcje czytelników, łącznie z prośbą o wycofanie określonych tytułów z bibliotek i księgarń. Od pierwszego Tygodnia Zakazanych Książek amerykańscy cenzorzy próbowali usunąć aż 11 tysięcy książek. Wśród nich był m.in. "Czerwony Kapturek", którego uznano za bajkę zbyt brutalną dla młodego odbiorcy. Jednak nie tylko rodzice powołujący się na chęć ochrony swoich pociech przed szkodliwymi treściami sięgają po cenzurę.  Po cenzurę sięgają również organizacje polityczne i religijne.

Na sławetny "Index Librorum Prohibitorum", czyli opracowywaną i ogłaszaną przez Kościół katolicki listę dzieł, których nie wolno było czytać, posiadać i rozpowszechniać bez zezwolenia władz kościelnych, w ciągu 500 lat trafili oprócz Mikołaja  Kopernika, Kartezjusza, czy Woltera również Adam Mickiewicz czy Juliusz Słowacki. Indeks to swego rodzaju prewencyjna cenzura, której celem była eliminacja tych publikacji, które Kościół uznał za heretyckie, gorszące czy krytykujące katolicką doktrynę. Ostatnie wydanie  Indeksu Ksiąg Zakazanych opublikowano w 1949 roku (z uzupełnieniem w 1959) i zawierało ono 4126 książek. Kościelni hierarchowie nadal wydają negatywne rekomendacje względem tytułów, które w ich mniemaniu zagrażają wierze lub obyczajom. Takimi przykładami książek niemile widzianych przez Kościół w Polsce są chociażby Kod Leonarda da Vinci Dana Browna czy cykl o Harrym Potterze.

Fragment przedmowy do Indeksu Ksiąg Zakazanych:

Przez stulecia Kościół święty był ofiarą prześladowań, z wolna pomnażających szeregi bohaterów, którzy wiarę chrześcijańską pieczętowali własną krwią; ale dzisiaj piekło wspiera straszniejszy jeszcze oręż przeciw Kościołowi, zdradliwy, banalny i szkodliwy: złowrogą maszynę drukarską. Nie było w przeszłości większego zagrożenia spoistości Kościoła i moralności, zatem święty Kościół nigdy nie zaprzestanie podtrzymywać tej świadomości wśród chrześcijan (...) Kościół ustanowiony został przez Boga, jako nieomylny przewodnik dla wiernych i z tego powodu, wyposażony w niezbędną władzę, nie może uczynić inaczej; ma obowiązek, a w konsekwencji uświęcone prawo, do zapobiegania, jakkolwiek zamaskowanym, błędom i zgorszeniu trzody Jezusa Chrystusa (...) Nie wolno również twierdzić, że zakaz dotyczący szkodliwych książek jest naruszeniem wolności, kampanią przeciwko światłu prawdy, oraz że ‘Lista’ jest występkiem przeciw erudycji i nauce (...) Ateistyczne i niemoralne książki są często pisane w ujmującym stylu, poruszają tematy pobudzające żądze cielesne, zarozumiałość ducha i zawsze są zamierzone jako ziarno zepsucia w umysłach i sercach czytelników, przez swą ozdobność i chwytliwość; dlatego Kościół, jako troskliwa matka, strzeże wiernych przez stosowne zakazy, ażeby nie przykładali warg do czary z trucizną. Nie z lęku przed światłem Kościół zabrania czytania pewnych książek, ale z ogromnej gorliwości, rozgorzałej przez Boga, nie toleruje utraty dusz wiernych, nauczając, że człowiek upadły w pierwotnej prawości, ulega silnej skłonności do zła, a zatem znajduje się w potrzebie opieki i ochrony (...)

Nie tylko Kościół próbował i próbuje ograniczyć dostęp do "niewygodnych" książek. Nader często o zakazie ich czytania decydują względy polityczne. Wyjątkową gorliwość okazywały pod tym względem władze byłego Związku Radzieckiego, które niejednokrotnie skazywały twórców i ich dzieła na czytelniczy niebyt. Na przykład za Archipelag Gułag Sołżenicyna pozbawiono radzieckiego obywatelstwa i skazano na wygnanie. Podobny los spotkał powieść Doktor Żywago, za którą Pasternak Literacką Nagrodę Nobla, lecz został zmuszony do odmowy jej przyjęcia.
W Polsce do końca lat 80’ XX wieku książką zakazaną przez polską cenzurę był Folwark zwierzęcy Orwella, ponieważ przedstawiał ustrój totalitarny, nawiązując do rosyjskich władz. Pierwsze oficjalne polskie wydanie ukazało się dopiero w roku 1988, mimo to jednak od końca lat 70’ powieść cieszyła się dużym zainteresowaniem i krążyła w drugim obiegu. Niewiele również brakowało, by powstał w Polce współczesny indeks, zwany roboczo Indeksem Giertycha. Była to lista książek, które w maju 2007 roku ówczesny minister edukacji Roman Giertych chciał wykreślić z listy lektur szkolnych. Były to: 

Trans-Atlantyk - Witold Gombrowicz
Ferdydurke - Witold Gombrowicz
Szewcy - Witkacy 
Cierpienia młodego Wertera - Johann Wolfgang Goethe 
Faust - Johann Wolfgang Goethe 
Proces - Franz Kafka 
Jądro ciemności - Josepha Conrada 
Zbrodnia i kara - Fiodor Dostojewski 
Inny świat - Gustaw Herling Grudziński

Na liście książek zakazanych znalazły się m.in. Chata wuja Toma, Charlie i fabryka czekolady, wspomniany wcześniej Czerwony kapturek, Dziennik Anne Frank, Kolor purpury, Oliwer Twist, czy Przeminęło z wiatrem.

Pełniejszą listę książek zakazanych wraz z wyjaśnieniem, za co zostały zakazane znajdziecie TUTAJ